Yönlendirilebilir Yatay Sondaj
Yatay Sondaj Nedir ?
Hızla gelişen dünyamızda, projeleri kısa zamanda ve daha ekonomik koşullarda toprak altına indirebilmek için büyük bir yarış gözlemlenmektedir. 1983 yılından itibaren Amerika da uygulanan yönlendirilebilir Yatay Sondaj Sistemi 90’lı yıllarla beraber bütün Avrupa ülkelerinde de kullanılmaya başlanmıştır.
Bu tarihlerde Türkiye de ise karayolu ve demiryolu altlarına boru döşemek için boru sürme boru itme ya da boring denilen ilkel yatay delgi metotları kullanılıyordu. 2000 yılından itibaren ise yatay delgi metotları yerine Dünya ülkelerinde Horizontal Directional Drilling Technology olarak bilinen yönlendirilebilir Yatay Sondaj Sistemi kullanılmaya başlanmıştır.
Yönlendirilebilir Yatay Sondaj YYS Sistemi, açık kazı yapmadan boru ve kabloların toprak altına döşenmesidir. Her aşamada üstten takip edilebilme özelliği açsından yeraltında bulunan mevcut yapılara ve Şebekelere zarar vermeden istenilen noktadan girip yine istenilen noktadan çakabilmesidir.
Dünyadaki en gelişmiş kazısız geçiş sistemi olan Yönlendirilebilir Yatay Sondaj Sistemi ülke ekonomilerine kazanç sağlarken; doğalgaz, elektrik, su, Telekom vb projelerde açık kazı yapmadan ve trafiği engellemeden uygulanabilmesiyle çevre kirliliğini önlemeye destek vererek insanların günlük hayatlarında da kolaylık sağlamaktadır.
Teknoloji
Kazısız teknolijinin yeniliklerinden birisi olan yönlendirilebilir yatay sondaj ( HDD) yöntemi, karayolu, demiryolu, akarsu, göl vb. engellerin altından su,elektrik ve doğal gaz borularının döşemesi gibi işlerde en uygun çözümlerden birisidir.
Bu yöntemde, polietilen ve çelik borular kullanılabilmektedir. Mevcut makina parkımız ile ( formasyon cinsine bağlı olarak) 750m mesafeye ve 1200 mm çapa kadar boru döşenebilmektedir.
HDD yönteminde, önce bir pilot delgi yapılır. Matkap (sahip olduğu şekil sayesinde), delgiyi istenilen yöne doğru yönlendirilebilmekte ayrıca yer belirleyici sayesinde istenilen yönü ve koordinatı bulabilmektedir. Tij, makineden aldığı itme kuvvetini matkaba iletmekte (ayrıca, hidrolik pompalarla formasyona basıncı ayarlanmış kaydırıcı akışkan enjekte edilerek formasyonun sürtünme direnci yenilmekte) ve böylece sondaj yapılmaktadır.
YATAY SONDAJ ÇALIŞMA PRENSİBİ
1. Kazısız Yönlendirilebilir Yatay Sondaj Sistemini diğer yatay sistemlerden ayıran en büyük özellik toprak altına döşenen boruya yön verilebilmesidir. Geçiş yapılacak güzergahın bir tarafına YYS makinesi kurulur, diğer tarafa ise çekilecek Çelik veya HDP borular serilir. Yüzeye kurulan Yönlendirilebilir Yatay Sondaj Makinesinden boru tarafına doğru belirlenen güzergahta sonda yardımı ile, kılavuz bir delik açılır.
2. Yönlendirilebilir delgi başlığının içerisine takılan bu verici sayesinde derinlik, istikamet, yön, açı, gibi birçok veri alınabilir. Kılavuz deliğin açılması aşamasında yumuşak veya sert zeminler için tasarlanmış delici uçlar kullanılır. Makineden gönderilen tijlerin esnekliği sayesinde istenilen derinliğe inilerek belirlenen istikamette yönlendirme işlemi tamamlanır.
3. Kılavuz deliği açıldıktan sonra zemin altına döşenecek borunun çapına uygun hale getirilmesi için genişletme kafaları ile büyütme işlemine başlanır. Kazılan toprağın geri atılması ve açılan deliğin çökmemesi için çevre dostu kimyasallar kullanılarak deliğin stabilize edilmesi sağlanır. Gerekli olan büyütme işlemi tamamlandıktan sonra çekilecek boru, genişletme kafasının arkasına bağlanır ve makineye doğru çekilir.
4. Diğer yatay delgi metodlarında boru itme sistemi kullanılırken, YYS Sisteminde ise boru çekme sistemi kullanılır. Zemin altına döşenen borunun boru çekme işlemi sırasında dönmemesi için boru ile genişletme kafası arasına özel bir aparat takılır. Borunun rahat çekilmesi ve kalan boşluğu kapatmak için açılan deliğe çevre dostu kimyasallar enjekte edilir.
AVANTAJLARI
- Projelerin düşük maliyetle ve hızla gerçekleşmesini sağlar.
- Üst yapıdaki mevcut birimler ( Ağaç, Bina, Kaldırım, Asfalt vb.) hiçbir Şekilde zarar görmez.
- Birden fazla borunun aynı anda çekilmesiyle altyapıda düzenli bir birliktelik oluşur.
- Daha önceden döşenmiş olan Telekom, TEDAŞ, BOTAŞ, Su ve Kanalizasyon kuruluşları tarafından borular ve kablolar Yatay Sondaj’ ‘ın yönlendirilebilme özelliği sayesinde kesinlikle zarar görmez.
- Çalışma sırasında gündelik hayat etkilenmez. Yayalar ve araçlar çalışma alanı üzerinden hareketlerine devam edebilir. Kaldırımlar, asfaltlar bozulmaz, park ve bahçeler zarar görmez..
SONDAJ ÇAMURU BENTONİT (KİL)
Saflaştırılmış volaknik kil olan Bentonit malzemesi ile birlikte zemin tipine göre gerekebilecek Polimerlerin su ile karıştırılması ile hazırlanan, delgi esnasında tünelin içindeki harfiyatı yapabilen, teknolojik özellikleri bulunan, tamamen zararsız özel bir çamurdur. Sondaj çamuru yeraltındaki ekipmanın korunması, aşınmasının azaltılması ile birlikte tünelin içinin dolu olması ile çekilecek borunun yüzdürülmesini sağlar.
BORİNG SİSTEMİ
BORİNG, Yatay Boru Sürme Uygulaması
Boring yönetimi helezonlu yatay delgi ile 300 mm – 1600 mm çapları arasında çelik boru sürme işlemidir. Bu metotla her türlü otoyol, karayolu, demiryolu geçişleri sağlanır.
Boring Sistemi Prosedürü
Giriş çıkış noktaları belirlenip hat boyunca gerekli topografik ölçümler ve arazi çalışmaları yapılarak çizgisi oluşturulur. Şaft ve tünel kazısı sırasında çıkabilecek engeller (Mevcut altyapılar su, telekomünikasyon, kanalizasyon, elektrik enerji transmisyon şebekeleri) kontrol edilir ve gerekli deplaseler yapılarak geçiş kotu belirlenir.
Kullanılacak makine ebatlarına, boru çapına ve geçiş kotuna göre hazırlanmış projeye uygun ebatlarda (yaklaşık 12,00 m uzunluğunda ve 4,00 m genişliğinde) şaftın harfiyatının alınmasının ardından kalıplar kurulur, donatılar hazırlanır, sırt betonu ve taban betonu atılır. Gerekirse yan perde duvarları yapılır. İş güvenliği açısından tehlike olmadığı sürece perde duvarların yatay sondaj çalışmasına bir katkısı yoktur.
Makine yürüme rayları uygun vinç ile baca içerisine indirilerek, taban betonu üzerine yerleştirilir. Yürüme rayları delme eksenine göre ayarlanır. Rayın orta ekseni delme ekseni ile çalışır.
6 m uzunluğunda ve yeterli kalınlıkta (çapın minimum %1 kalınlığında) olan çelik boru içerisine uygun helezon yerleştirilir (1000 mm boru için en az 12 mm et kalınlığı). Boru, helezon ile denge noktası belirlenerek vinç yardımı ile güvenli bir şekilde kaldırılır ve bacaya indirilir. Helezonun bağlantı soketi makinenin çevirme yuvasına yerleştirilir. Sabitleme pimi ve kopilyası takılır. Helezon makineye bağlandıktan sonra sürülecek olan boru makinenin itici tamponuna dayanır. Borunun uç tarafı delme başlangıç noktasına kadar makinenin itme mekanizması kullanılarak sürülür ve delici uç başlangıç noktasına yerleştirilir. Delme işlemi başlatılır.
Helezon, sonuna kadar gittikten sonra dönme hareketi durdurulur. Makine, boru boyu kadar geri çekilir ve tekrar içerisinde helezon olan diğer boru indirilir. Kaynak edilerek işlem hat bitene kadar devam eder. Bu esnada belirli aralıklarla boru içerisine girilerek istikamet ve eğitim kontrolleri yapılır ve hat tamamlanır.
Sondaj Çamurunun Önemi
Saflaştırılmış volkanik kil olan bentonit malzemesi ile birlikte zemin tipine göre gerekebilecek polimerlerin suyla karıştırılması ile hazırlanan, delgi esnasında tünelin içindeki harfiyatın yeryüzüne ulaşmasını sağlayan, teknolojik özellikleri bulunan tamamen zararsız özel bir çamurdur.
Sondaj çamuru yer altındaki ekipmanın korunması, aşınmasının azaltılması ile birlikte tünelin içinin dolu olması ile çekilecek borunun yüzdürülmesini sağlar.
Uygulama Alanları
· Tren yolları ve raylı sistem
· İletişim ve haberleşme hatları
· Tarihi alanlar
· Tüm enerji hatları
· Doğalgaz Hatları
· Nehir ve dere geçişleri su kanalları
· Otoyollar, cadde, sokaklar, park ve bahçeler
· Hava limanları
